İstanbul için sosyolojik bir araştırma; Courrier de Lyon muhabirinden İstanbul seyahatnamesi

Constantinople To-Day Or The Pathfinder Survey Of Constantinople. A study in Oriental social life. Clarence Richard JOHNSON (Editör), Foreword by Caleb F. Gates. New York: The Macmillan Company, 1922, xi, [11], 418 s., 15 levha, 5 harita ve tablo, m/i 1 harita. İlk baskı. 22x15 cm. Yayıncısının, kapağı desenli orijinal bez cildinde. İstanbul'un İtilaf Kuvvetleri tarafından 8 Şubat 1919'da işgalinden sonra şehirde yabancı asker ve sivil sayısı artmıştı. Özellikle İngiliz işgal ordusunun subayları, fiilen yönetimleri altında bulunan şehri daha iyi tanımak amacıyla bir araştırma yapılmasını ve rapor hazırlanmasını, o dönemde İstanbul'da yerleşik olarak bulunan İngiliz ve Amerikalı misyonerlerden isterler. Önsözünü Robert Kolej'in Müdürü Caleb F. Gates'in kaleme aldığı, Clarence Richard Johnson, Fred F. Goodsell, William W. Peet, Elizabeth Dodge Huntington, Laurence S. Moore, C. Claflin Davis, Anna W. Brown, G. Gilbert Deaver, Mabelle C. Phillips, Charles T. Riggs ve F. J. Black'in yazılarından oluşan bu çalışma, bir anlamda İstanbul için yapılmış ilk sosyolojik araştırma özelliğine sahiptir. Şehirde bulunan azınlıklar ve oturdukları mahalleler, resmi dairelerin organizasyon şemaları, mahkemeler, polis raporlarına göre suç istatistikleri, tüm hastaneler, yetimhaneler, okullar bu araştırmanın kapsamına alınmış ve bu konularda son derece ayrıntılı bilgiler verilmiştir. İstanbul'un sosyal tarihi açısından son derece önemli olan kahvehaneler, birahaneler, lokantalar, genelevler, bilardo salonları, sinemalar, barlar, spor salonları, izci oymakları hakkında da ayrıntılı bilgiler verilmiştir. Ayrıca Balkan Savaşı ve Birinci Dünya Savaşı yıllarında İstanbul'un bir muhacir akınına uğradığı göz önüne alınırsa, kitabın önemli bir bölümünün sosyal yardım kurumlarına ayrılmasının arkasındaki mantık kolayca ortaya çıkmaktadır.